Our social:

8 Nisan 2015 Çarşamba

Canlıların Yeryüzünde Dağılışını Etkileyen Faktöerler

Fiziki Faktörler İklim
İklim elemanlarından sıcaklık, bitki türlerinin çeşitliliği ve bunların yayılış alanları üzerinde etkilidir. Çünkü her bitkinin gelişmesi ve büyümesi için belirli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bir çok bitki türü için sınırlayıcı en alt ve en üst sıcaklık - 40 °C ile + 40 °C arasındadır.
Bitkiler bu sıcaklık isteklerine göre Ekvator'dan kutup­lara doğru geniş yapraklı, karışık yapraklı ve iğne yap­raklı olmak üzere kuşaklar oluşturur.
Bitkiler için hayati önem taşıyan bir diğer iklim elema­nı da yağıştır. Bitkiler ihtiyaç duydukları suyu yağış, ha­va ve toprağın neminden elde eder. Bitkilerin çoğunun bünyesinde bulunması gereken su belli bir oranın altı­na düştüğünde bitkiler yaşamsal fonksiyonlarını kay­beder. Bu nedenle kurak ve yarı kurak iklim bölgelerin­de bitki örtüsü seyrek ve bitki çeşitliliği azdır. Bitki tür­lerinin yeryüzünde dağılışı hayvanların dağılışını da doğrudan etkiler. Genel olarak sıcak iklim bölgeleri so­ğuk iklim bölgelerine göre, bitki türlerinin zenginliğine ve bitki örtüsünün sıklığına bağlı olarak daha fazla hayvan türünü barındırır. Örneğin, Kanada'da 15 me­meli hayvan türü varken bu sayı Orta Amerika'da 150'ye ulaşır.

Bitki ve hayvan türleri, yaşamlarını devam ettirebilmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağla­mak zorundadır. Buna adaptasyon adı verilir. Dünya'nın farklı yerlerinde adaptasyonun nasıl gerçek­leştiğini aşağıdaki örnekleri inceleyerek görelim:
Tropikal Yağmur Ormanları
Tropikal iklim bölgelerinde sürekli yağış ve sıcaklık buralardaki ağaçların uzun boylu, geniş yapraklı ve gür ormanlar oluşturmalarına neden olmuştur. Tropi­kal ormanların kendine has özellikleri buralarda farklı canlı türlerinin yaşamına olanak sağlayan katmanlar oluşturmuştur.
Çöller
Sıcaklık, ışık ve yağış miktarının bitki ve hayvan yaşa­mındaki sınırlayıcı özelliği çöllerde belirgin biçimde görülür. Çöller bu özellikleri nedeniyle bitki ve hayvan türleri bakımından fakir ortamlardır.
Çöllerde yaşayan bitki ve hayvan türleri çöllerin kurak ve sıcak koşullarına uyum sağlamışlardır. Şöyleki; çöl bitkilerinin bir kısmı suyu bulduğu zaman onu en yük­sek düzeyde kullanarak kısa sürede filizlenir, meyve verir ve tohum saçar. Tohumlar da su buluncaya kadar bekler. Bazı çöl bitkilerinin su kaybını en aza indirmek için toprağın üstündeki bölümleri çok küçüktür. Bun­ların toprak altında gelişmiş kökleri vardır. Bazıları ise güneş ışınlarının etkisini en aza indirebilmek için ince ve uzundur. Örneğin, bazı kaktüs türleri 15 metre depolar. Yapraklarının yerini ise nem kaybını azaltmak için dikenler almıştır.
Çöllerde yaşayan birçok hayvan türü, kendine has davranışsal ve yapısal özellikler göstererek çöllere adapte olmuşlardır. Birçok çöl hayvanının rengi başka bölgelerdeki hayvanlara kıyasla daha açıktır. Soğuk çöller olarak adlandırılan kutuplarda yaşayan hayvan­lar, düşük sıcaklıklar ve besin yetersizliği gibi koşullara uyum sağlamak zorundadırlar. Örneğin, kutup böl­gelerinde yaşayan fokların derilerinin altında kalın bir yağ tabakası mevcuttur. Bu tabaka soğuk sularda yaşayan fokların vücut ısısının çabuk düşmesini önler.
Yer şekilleri
Yer şekilleri özellikleri iklim özelliklerini etkilediğinden canlı yaşamı üzerinde de çeşitliliklere neden olmuştur. Örneğin, dağların denize bakan yamaçlarında ılıman iklim koşulları yaşadığından, bitki ve hayvan türü zen­ginliği iç kesimlere göre daha fazladır.
Kara ve denizlerin dağılımı da canlıların yeryüzündeki dağılışını etkiler. Denizler karalarda yaşayan canlılar için, karalar ise denizlerde yaşayan canlılar için yayıl­maya engeldir. Diğer yandan doğal olan ya da doğal olmayan etkenler sonucunda meydana gelen bazı de­ğişimler kara ve denizler arasında canlı türlerinin geçşine olanak sağlayabilir. Örneğin, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan Süveyş Kanalı açıldıktan sonra Akde­niz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu arasında bitki ve hay­van türü geçişleri olmuştur.
Toprak Özellikleri
Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri, bitki ve hay­vanların yaşam alanları seçiminde etkili olur. Örneğin, kalkerli topraklar üzerinde kolaylıkla yaşayan bazı bitki­ler kumlu topraklar üzerinde gelişme olanağı bulamaz. Salyangozlar, kireçli toprakların olduğu alanlarda yo­ğunluk gösterirken volkanik topraklarda sayıları azalır.
Biyolojik Faktörler
İnsan
İnsan, gerek sanayi gerekse tarımsal faaliyetlerle çev­resini önemli ölçüde değişikliğe uğratır. Bu değişiklik­ler canlıların yaşam alanlarını olumsuz yönde etkiler. İçinde bulunduğumuz yüzyılda Dünya nüfusunun hız­la artması, sanayi ve teknolojideki gelişmeler ekosistemdeki tür kayıplarını oldukça artırmıştır. Yapılan araş-> tırmalar tür kayıplarının geçmişe göre bin ila onbin kat fazla olduğunu göstermektedir. Ekosistemdeki canlılar birbirleriyle etkileşim içinde olduklarından tür kayıpları ekosistemdeki tüm canlıları doğrudan etkilemektedir. Nüfus artışına bağlı olarak şehirlerin alanının genişle­mesi birçok canlı türünün yaşadığı çevreyi daraltmış ya da ortadan kaldırmıştır. Bu canlılardan çok azı şehir yaşamına adapte olabilmiştir.
Paleocoğrafya
Kıtaların Kayması
Kıtaların kayması, canlıların yeryüzünde dağılışlarını önemli ölçüde etkilemiştir. Kıtaların birbirine yaklaşma­sı ya da uzaklaşmasıyla bitki ve hayvan türleri kıtalar arası geçiş yapma olanağı bulmuştur. Bu durum daha önce bir arada bulunmayan türlerin birbirleriyle karışa­rak etkileşmesine ve yeni canlı türlerinin ortaya çıkma­sına neden olmuştur.
İklim Değişiklikleri
Dünya'nın jeolojik geçmişi boyunca çok sayıda iklim değişikliği yaşanmıştır. Bu iklim değişiklikleri bazı türle­rin yok olmasına bazı türlerin çevreye adapte olmasına veya göç etmesine neden olmuştur. Sıcak iklim koşul­larının yaşandığı dönemlerde buzulların erimesiyle de­niz seviyesinde meydana gelen yükselmeler, kıyılarda yaşayan bazı türlerin yok olmasına neden olmuştur.
Buzul çağlarında da buzulların kapladığı alanlar geniş­lediği için kara hayvanlarının yeryüzündeki yayılış alanları daralmıştır. Su seviyelerindeki değişiklikler ok­yanuslardaki habitatların tümüyle yok olmasına ya da sınırlanmasına yol açmıştır. Bu değişikliklerden en faz­la etkilenen yerler canlıçeşitliliğinin en fazla olduğu mercan kayalıklarıdır.
Bir canlının ekosistem içinde hayatını devam ettir­diği bölgeye habitat adı verilir. Diğer bir ifadeyle habitat canlının yaşadığı yerin adresidir.

Kıtaları birbirine bağlayan geçitlerin sular altında kal­ması ve zaman zaman kara hâline geçmesi hayvanla­rın göçlerini etkilemiştir. Örneğin, Asya ile Kuzey Ame­rika'yı birbirine bağlayan Bering Boğazının kara hâli­ne geçmesi, Asya ve Kuzey Amerika arasında hayvan türlerinin göç etmesine neden olmuştur. Bu nedenle her iki kıtadaki hayvan türleri birbirine benzemektedir.

0 yorum:

Yorum Gönder