İklimin Temel Elemanı Sıcaklık
İklimin en önemli elemanı sıcaklıktır. Çünkü; diğer elemanlar (basınç, rüzgar, nem, yağış) sıcaklığa bağlı olarak ortaya çıkar. Yeryüzü Güneş’ ten gelen ışınlarla doğrudan ısınmaz. Bir kısmı dağılır. Yeryüzünü asıl ısıtan ışınlar yere çarpıp, dağılıp, kırılan ışınlardır. Yani alttan yukarıya doğru ısınır. O nedenle dağların yüksek yerleri daha soğuktur. Eğer doğrudan gelen ışınlarla ısınmış olsaydı, en sıcak yerler, en yüksek noktalar olurdu.
Yeryüzünün en önemli ısı kaynağı Güneş’ tir. %99’ u Güneş, %1’ i magmadır.
Sıcaklığın Dağılışına Etki Eden Faktörler
1)Güneş Işınlarının Geliş Açısı
Bir yere Güneş ışınları ne kadar dik gelirse o kadar çok ısınır, az aydınlanır. Ne kadar eğik gelirse o kadar az ısınır, çok aydınlanır.
a)Yerkürenin Şekli (Enlem)
Dünya’nın şekli geoit olduğu için ekvatora dik, kutuplara eğik açıyla gelir. O nedenle sıcaklık, ekvatordan kutuplara doğru azalır.
b)Dünya’nın Günlük Hareketi
Gün içerisinde günlük harekete bağlı Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. Sabah, öğle, akşama geliş açıları farklıdır. Normalde Güneş en dik öğle vakti en dik açıyla gelir. Fakat günün en sıcak anı 1-2 gibidir. Nedeni; atmosferdeki ısı birimidir.
c)Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareketi
Dünya’nın yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. KYK’ ye dik geldiğinde çok ısınır, yaz yaşanır. Eğik geldiğinde az ısınır, kış yaşanır. Farklı yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
Örneğin Türkiye’ de yaz yaşanırken, Şili, Arjantin, Güney Afrika ve Avusturalya’ da kış yaşanır.
d)Bakı ve Eğim
Güneş ışınları, dönencelerin dışında dik gelmez. Eğer dik geliyorsa eğimden dolayıdır. Eğimden dolayı dik aldıysa çok ısınır. KYK’ de dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye göre daha sıcaktır.
· Güney yamaçta aynı tür bitkiler daha erken olgunlaşır.
· Orman üst sınırı daha yüksektir.
· Kalıcı kar üst sınırı daha yüksektir. Karlar daha erken erir.
· Kırsal yerleşmeler güney yamaçta daha çoktur.
· Evlerin kapıları güneye bakar.
2)Yükselti
Sıcaklık yükseklere çıkıldıkça her 200 metrede 1°C düşer. Bu nedenle; yükseklerde sıcaklık daha azdır.
3)Kara ve Denizlerin Dağılışı
Toprağın 1°C ısınması için 0.6 kalori gerekir. Suyun 1°C ısınması için 1 kalori gerekir. Yani karalar denize göre çabuk ısınır, çabuk soğur. Denizler karaya göre geç ısınır geç soğur.
Karalar daha çabuk ısındığından üzerindeki havanın da ısınıp yükselmesine neden olur. Sınana hava yükseldikçe soğur ve yoğunlaşarak aşağıya iner. Denizin üzerindeki soğuk hava hareket ederek sıcak havanın yerini alır.
4)Nem
Su buharı, sıcaklığı her zaman dengede tutar. Çünkü; nemin ısıyı tutma özelliği vardır. Aşırı ısınmayı ve soğumayı önler. Bu nedenle, günlük ve yıllık sıcaklık farkı azaltır.
Not: Kışın bulutsuz günler bulutlu günlere göre daha ayaz(soğuk) dur.
Not: Dünya’nın en sıcak yeri ekvator olması gerekirken çöller daha sıcaktır. Çünkü, nem yok, ve azdır.
5)Okyanus Akıntıları
Yeryüzünde sıcaklığın dağılışında okyanus akıntılarının da etkisi vardır. Kutup tarafından gelenler sıcaklığı düşürür, ekvator tarafından gelenler sıcaklığı arttırır. 50-56 kuzey enlemleri arasın da bulunan Batı Avrupa kıyıları kışın aynı enlemdeki ülkelere göre sıcak olmasının nedeni Golfstream akıntısıdır. Yine aynı enlemlerde yer alan Kanadanın doğu kıyıları ise çok soğuktur nedeni Baffin körfezinden gelen Labrador soğuk su akıntısıdır.
6)Rüzgarlar
Ekvator tarafından esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır. Kutup tarafından gelen rüzgarlar sıcaklığı azaltır.
7)Bitki Örtüsü
Bitki örtüsünün yoğun olduğu yerlerde terlemeden dolayı havada nem fazladır. O yüzden, sıcaklık bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde az olduğu yere göre daha ılımandır.
Dünya’nın her yerinde aynı sıcaklık değerleri görülme. Nedeni; Güneş ışınlarının geliş açısı, yükselti, kara ve denizlerin dağılımı, nem, okyanus.
Yeryüzünün en önemli ısı kaynağı Güneş’ tir. %99’ u Güneş, %1’ i magmadır.
Sıcaklığın Dağılışına Etki Eden Faktörler
1)Güneş Işınlarının Geliş Açısı
Bir yere Güneş ışınları ne kadar dik gelirse o kadar çok ısınır, az aydınlanır. Ne kadar eğik gelirse o kadar az ısınır, çok aydınlanır.
a)Yerkürenin Şekli (Enlem)
Dünya’nın şekli geoit olduğu için ekvatora dik, kutuplara eğik açıyla gelir. O nedenle sıcaklık, ekvatordan kutuplara doğru azalır.
b)Dünya’nın Günlük Hareketi
Gün içerisinde günlük harekete bağlı Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. Sabah, öğle, akşama geliş açıları farklıdır. Normalde Güneş en dik öğle vakti en dik açıyla gelir. Fakat günün en sıcak anı 1-2 gibidir. Nedeni; atmosferdeki ısı birimidir.
c)Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareketi
Dünya’nın yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. KYK’ ye dik geldiğinde çok ısınır, yaz yaşanır. Eğik geldiğinde az ısınır, kış yaşanır. Farklı yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
Örneğin Türkiye’ de yaz yaşanırken, Şili, Arjantin, Güney Afrika ve Avusturalya’ da kış yaşanır.
d)Bakı ve Eğim
Güneş ışınları, dönencelerin dışında dik gelmez. Eğer dik geliyorsa eğimden dolayıdır. Eğimden dolayı dik aldıysa çok ısınır. KYK’ de dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye göre daha sıcaktır.
· Güney yamaçta aynı tür bitkiler daha erken olgunlaşır.
· Orman üst sınırı daha yüksektir.
· Kalıcı kar üst sınırı daha yüksektir. Karlar daha erken erir.
· Kırsal yerleşmeler güney yamaçta daha çoktur.
· Evlerin kapıları güneye bakar.
2)Yükselti
Sıcaklık yükseklere çıkıldıkça her 200 metrede 1°C düşer. Bu nedenle; yükseklerde sıcaklık daha azdır.
3)Kara ve Denizlerin Dağılışı
Toprağın 1°C ısınması için 0.6 kalori gerekir. Suyun 1°C ısınması için 1 kalori gerekir. Yani karalar denize göre çabuk ısınır, çabuk soğur. Denizler karaya göre geç ısınır geç soğur.
Karalar daha çabuk ısındığından üzerindeki havanın da ısınıp yükselmesine neden olur. Sınana hava yükseldikçe soğur ve yoğunlaşarak aşağıya iner. Denizin üzerindeki soğuk hava hareket ederek sıcak havanın yerini alır.
4)Nem
Su buharı, sıcaklığı her zaman dengede tutar. Çünkü; nemin ısıyı tutma özelliği vardır. Aşırı ısınmayı ve soğumayı önler. Bu nedenle, günlük ve yıllık sıcaklık farkı azaltır.
Not: Kışın bulutsuz günler bulutlu günlere göre daha ayaz(soğuk) dur.
Not: Dünya’nın en sıcak yeri ekvator olması gerekirken çöller daha sıcaktır. Çünkü, nem yok, ve azdır.
5)Okyanus Akıntıları
Yeryüzünde sıcaklığın dağılışında okyanus akıntılarının da etkisi vardır. Kutup tarafından gelenler sıcaklığı düşürür, ekvator tarafından gelenler sıcaklığı arttırır. 50-56 kuzey enlemleri arasın da bulunan Batı Avrupa kıyıları kışın aynı enlemdeki ülkelere göre sıcak olmasının nedeni Golfstream akıntısıdır. Yine aynı enlemlerde yer alan Kanadanın doğu kıyıları ise çok soğuktur nedeni Baffin körfezinden gelen Labrador soğuk su akıntısıdır.
6)Rüzgarlar
Ekvator tarafından esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır. Kutup tarafından gelen rüzgarlar sıcaklığı azaltır.
7)Bitki Örtüsü
Bitki örtüsünün yoğun olduğu yerlerde terlemeden dolayı havada nem fazladır. O yüzden, sıcaklık bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde az olduğu yere göre daha ılımandır.
Dünya’nın her yerinde aynı sıcaklık değerleri görülme. Nedeni; Güneş ışınlarının geliş açısı, yükselti, kara ve denizlerin dağılımı, nem, okyanus.
0 yorum:
Yorum Gönder